"Z wężami łączy się bardzo dużo legend i przypowieści ludowych. Nasza
etnografia może poszczycić się jedynym chyba w Europie wielkim zbiorem tego typu
opowieści, publikowanym w ciągu lat przez Erazma Majewskiego w czasopiśmie
„Wisła” na przełomie XIX i XX w. W zbiorze tym można między innymi przeczytać
wiele odmian historii o królu węży, władcy wszystkich wężów i jaszczurek. Gad ten,
występujący zresztą w bajkach nie tylko polskich, ale i,ukraińskich, strzegł, wielkich
skarbów, nosił koronę i głośno gwizdał, dając tym znak podwładnym mu wężom
i jaszczurkom. Powszechnie znana jest też cześć i sympatia, jaką starożytni Litwini
otaczali swe święte węże zaskrońce. Podobno jeszcze do dziś na terenach dawnej Litwy
węże te cieszą się sympatią i uchodzą za zwierzęta domowe.
Interesujący jest też niewątpliwie fakt że również dawni Łużyczanie,, a więc Słowianie,
otaczali węże sympatią i traktowali je jak zwierzęta domowe. Jak donosił mi jeden
z moich niemieckich przyjaciół, do dziś dnia na Łużycach, w południowo-wschodniej
części NRD cieszą się zaskrońce opieką i przyjaźnią miejscowej ludności zarówno
słowiańskiego, jak i niemieckiego pochodzenia. Fakt jest o tyle interesujący że ziemie
te leżą daleko na południe od Litwy i dawnych Prus, gdzie kult węża był tak powszechny."
A jak o domowych wężach pisał Wieszcz. Krótki urywek z "Grażyny" w 3 językach:
POLSKIM
Gniewne na siebie Litwiny i Lachy
Często u wspólnej pijają biesiady,
Snu używają pod jednymi dachy
I miecze łączą ku wspólnej potrzebie;
A jeszcze bardziej nad litewskie męże
I nad Polaki zawziętsi na siebie
Od wieku wieków są ludzie i węże;
A przecięż jeśli do domowych progów
Wąż zaproszony gościem od człowieka,13
Jeśli dla chwały nieśmiertelnych bogów
Litwin mu chleba nie skąpi i mleka,
Wtenczas gad swojski pełznie w jego ręce,
Społem wieczerza, z jednych kubków pija
I nieraz senne piersi niemowlęce
Mosiężnym wiankiem bez szkody obwija.
Lecz krzyżackiego gadu nie ugłaszcze
Nikt ni gościną, ni prośbą, ni dary;
13. A przecięż jeśli do domowych progów
Wąż zaproszony gościem od człowieka.
Litwini czcili węże, które po domach oswajali i kar-
mili; najdokładniej o tym Joannes Lasicius Polonus:
De diis Samogitarum «Nutriunt etiam, quasi deos
penates, nigri coloris, obesos et quadrupedes serpen-
tes quosdam, givoitos vocatos»(Resp. Polon, et
Lithu., ed Elzeviriorum, p. 309).
Stryjkowski jeszcze widział za czasów swoich za-
bytki tej czci starożytnej u Łotyszów, a Gwagnin we
wsi Ławaryszkach (Labariski) o cztery mile od Wilna.
LITEWSKIM
Lietuviai juk su lenkais susipykę,
Tačiau tarp jų piktybė nebe ta:
Kartu prie skobnių sėdas jie ne sykį,
Po vienu stogu ilsisi greta,
Drauge kardų aštriųjų eina kalti.
Nors jie ir priešais buvo dideliais,
Bet viens kitam visas skriaudas atleis.
O kaip pakęsti šliaužiojantį žaltį?
Vienok, jei slenkstį peržengia žaltys
Ir jei kaip svečią jį priims lietuvis*,
Ir, kaip dievai įsako, pastatys
Jam šilto pieno iš pilnos milžtuvės 13,
Tai ir žaltys tuoj šliaužia į rankas,
Iš vieno kaušo geria jie kaip broliai.
Lopšin įšliaužęs, vaiko jis nekąs,
Apsivynios ant kaklo kaip karoliai,
Bet su kryžiuočių žalčiu tu nežaisk –
Jo nepaveiks nei dovanos, nei žodžiai.
13. …Jam šilto pieno iš pilnos milžtuvės… – XIV
a. metraščiai rašo, kad žalčiai Lietuvoje buvo garbinami
kaip namų ir gyvulių globėjai, turto saugotojai.
BIAŁORUSKIM
Жывуць з сабою ліцвіны і ляхі,
Ды і яны ў супольнай п'юць бяседзе,
Адны спачынак іх вартуюць дахі,
Мячы іх лучацца ў супольных войнах.
Але шмат горш, чым ліцвіны й палякі,
Спрадвеку ў нас не могуць жыць спакойна
І ўсцяж ваююць людзі і вужакі.
Аднак калі ліцвін к сабе ў парогі,
Як госця добрага, прымае вужа
І для хвалы багоў, пакінуўшы трывогі,
Яго ён корміць, даж дае для сцюжаў,
Тады паўзе яму гад свойскі ў рукі,
3 ім разам п'е і есць з той самай міскі,
І мірна цела доўгае гадзюкі
Дзіця спаўе, улезшы ў глыб калыскі.
А вось змяі крыжацкай не аблашчыш,
Ні просьбай, хабарам, хоць лезь са скуры.
Przysłowia ludowe:
Šnypščia kaip žaltys be ožkos pieno.|Syczy jak wąż bez koziego mleka.
Šnypščia kaip žaltys, pieno negėręs.|Syczy jak wąż, głodny mleka.
Guli išsitiesęs kaip žaltys ant saulės.|Leży wygodnie, jak wąż na słońcu.
Powszechna litewska baśń narodowa "Jodła, królowa węży".
ŹRODŁA:
* "Grażyna" Adama MICKIEWICZA w 3 przekładach
* Atlas Szkolny gadów i płazów Polski (Marian MŁYNARSKI)
* pocztówki "Ruch"
* © zdjęcia własne
